آپنه به معنی قطع موقت تنفس حین خواب است. این وضعیت ممکن است توسط اطرافیان قابل‌تشخیص باشد اما در بعضی موارد حتی اطرافیان با نگاه کردن به فرد متوجه این موضوع نمی‌شوند. وقفه تنفسی خواب را می‌توان به 2 نوع کلی تقسیم‌بندی کرد. یکی از آنها آپنه مرکزی است که بر اثر کنترل نامناسب سیستم اعصاب مرکزی بر روند خواب اتفاق می‌افتد. نوع دوم، آپنه محیطی یا انسدادی است که بر اثر وجود انسداد در مسیر راه هوایی رخ می‌دهد. البته آپنه انسدادی می‌تواند همزمان با آپنه مرکزی هم وجود داشته باشد که در این صورت به آن آپنه میکس یا مختلط گفته می‌شود.
علامت آپنه فقط خروپف نیست
آپنه تنفسی خواب علاوه بر ایجاد خرخر و قطع تنفس می‌تواند باعث کابوس دیدن‌های شبانه، سردرد، بی‌خوابی، نارسایی قلبی، تکرر ادرار، عدم تمرکز، تعریق در خواب و افزایش تحریک‌پذیری شود. شایع‌ترین علامت این اختلال، احساس خستگی در طول روز و خواب ناکافی است. پایین بودن آستانه به خواب رفتن هم از جمله این علائم محسوب می‌شود یعنی فرد به محض اینکه سرش را روی بالش می‌گذارد به خواب می‌رود.
چاقی و سیگار؛ دو عامل خطرساز
افرادی که چاق و کم‌تحرک هستند، گردن کوتاهی دارند، شب‌ها غذا زیاد می‌خورند و الکل و سیگار مصرف می‌کنند، بیشتر از دیگران مستعد ابتلا به آپنه تنفسی خواب هستند. از آنجایی که چاقی، کوتاهی گردن و اختلالات رشدی سر و صورت همگی می‌توانند جنبه ارثی و ژنتیکی داشته باشند، باید گفت آپنه در بعضی موارد ریشه در ژنتیک دارد و شاید در بعضی خانواده‌ها بیشتر دیده شود اما بیماری ژنتیکی خاصی وجود ندارد که باعث خرخر و آپنه شود.
آقایان از خانم‌ها ضعیف‌ترند
آپنه انسدادی خواب معمولا در سنین بالای 40 سال اتفاق می‌افتد زیرا چاقی و کم‌تحرکی در این سنین بیشتر دیده می‌شود. شیوع این اختلال در خانم‌ها کمتر از آقایان است زیرا هورمون‌های جنسی خانم‌ها در این زمینه اثر محافظتی دارند اما باید در نظر داشت بعد از یائسگی، خانم‌ها نیز به اندازه آقایان در خطر ابتلا به آپنه قرار می‌گیرند.
تشخیص با کمک پلی سومنوگرافی
تشخیص نوع آپنه با تست مخصوصی به نام «پلی‌سومنوگرافی» امکانپذیر است. طی این آزمایش، فرد در محل به خواب می‌رود و حین خواب از او نوار قلب و مغز گرفته می‌شود. همچنین حرکات تنفسی و اکسیژن خون مورد بررسی قرار می‌گیرند و طبق نتایج به دست آمده، شدت و درصد اختلال تنفسی خواب مشخص می‌شود. وقوع آپنه برای 6 تا 7 بار حین خواب طبیعی است و به درمان نیاز ندارد اما اگر این میزان به بالای 8 بار برسد، می‌گوییم فرد دچار اختلال خواب است. در واقع، هر چقدر تعداد آپنه‌ها بیشتر باشد، بیماری شدیدتر، آزاردهنده‌تر و خطرناک‌تر است و باید هرچه سریع‌تر تحت درمان قرار بگیرد.
آزمایش‌های مورد نیاز
افرادی که با اختلال تنفسی در خواب مواجه هستند، در درجه اول باید چند آزمایش معمولی، به‌خصوص آزمایش تیرویید انجام دهند. کم‌کاری تیرویید یکی از شایع‌ترین اختلالاتی است که می‌تواند باعث آپنه خواب شود، بدون اینکه حتی علامت دیگری در بدن ایجاد کند اما اگر بعد از انجام این آزمایش‌ها مشخص شود که فرد اختلال سیستمیک و زمینه‌ای ندارد باید به بررسی گوش و حلق و بینی پرداخت. یکی از روش‌های جدید برای این منظور، استفاده از نوعی آندوسکوپی به نام «Drug Induced Sleep Endoscopy» است. این آندوسکوپی که مطابق با تکنیک DISE در دانشگاه استنفورد آمریکا انجام می‌شود، باید در اتاق عمل با القای خواب مصنوعی به کار رود. در این روش فرد با کمک دارو به خواب می‌رود و شروع به خرخر می‌کند. در این مرحله با فرستادن آندوسکوپ (لوله باریک و منعطف مجهز به دوربین) می‌توان محل انسداد راه هوایی را تشخیص داد. این انسدادها ممکن است داخل بینی، روی کام یا در محل لوزه‌ها و چین‌های حلقی وجود داشته باشند. در بعضی موارد نیز بزرگی قاعده زبان، عقب بودن فک یا شلی اپیگلوت (دریچه نای) عامل این انسداد می‌شوند.
دکتر بابک ساعدی
متخصص گوش و حلق و بینی، صورت، دانشیار دانشگاه علوم‌پزشکی تهران
