ساختمان بینی و آسیب به نواحی مختلف آن
بینی دو قسمت دارد؛ قسمت استخوانی و غضروفی. شکستگی در قسمت استخوانی خارجی بینی بیشتر اتفاق می‌افتد، ولی قسمت داخلی بینی نیز دچار شکستگی می‌شود. غضروف به‌دلیل خاصیت ارتجاعی، مقاومت بیشتری در مقابل ضربه دارد ولی این موضوع به این معنی نیست که اصلا شکستگی در غضروف اتفاق نیفتد.
تشخیص شکستگی
تشخیص شکستگی بینی بالینی است؛ یعنی شکستگی با معاینه پزشک مشخص می‌شود. علائمی وجود دارد که مهم‌ترین آنها تغییر شکل بینی است. البته تغییر شکل بینی ممکن است به‌دلیل شکستگی قبلی باشد، اما در مواردی که شکستگی بینی با شکایت قانونی مطرح می‌شود، یکی از کارهای مشکل پزشک این است که شکستگی قبلی را از شکستگی جدید افتراق دهد. در واقع، علامت استاندارد و تشخیص قطعی شکستگی احساس جابجایی استخوانی است که زیر دست لمس می‌شود.
باید توجه داشت شکستگی درجاتی دارد. در مواقعی که استخوان بینی به‌طور سطحی شکسته شده جابجایی احساس نمی‌شود. در این موارد نیز تشخیص دشوار می‌شود.
تورم، کبودی، خونریزی از بینی و درد علائم دیگری هستند که ممکن است همراه با شکستگی وجود داشته باشد، اما این علائم همیشه نشانه شکستگی بینی نیستند چون این علائم در ضربات خفیف مشاهده می‌شود.
پس در مواقعی که جابجایی استخوان هنگام معاینه احساس می‌شود نیازی به عکسبرداری نیست و جابجایی استخوان علامت بسیار خوبی برای تشخیص شکستگی است، اما عکسی که به تشخیص شکستگی‌های جزیی بینی بدون جابجایی و شکستگی در سایر قسمت‌های صورت کمک می‌کند، سی‌تی‌اسکن سه‌بعدی است. سی‌تی‌اسکن در شکایات قانونی که به‌علت نزاع و حوادث رانندگی و… انجام گرفته، لازم است. البته به‌تازگی برای تشخیص از سونوگرافی هم کمک گرفته می‌شود.
خطرهای همراه با شکستگی بینی
1. وقتی فرد در اثر تصادف رانندگی دچار شکستگی بینی شده به یک نکته مهم باید توجه داشت. در این مواقع احتمال دارد مهره‌های گردن نیز دچار صدمه‌شده باشند. این نوع از آسیب بسیار خطرناک است و احتمال ضربه نخاعی هم وجود دارد، به‌خصوص وقتی که بیمار در حالت هوشیاری نیست باید اطرافیان به این نکته توجه کنند و بیمار را تکان ندهند و منتظر رسیدن ماموران اورژانس بمانند. دقت کنید اگر آسیبی در ستون مهره‌ها اتفاق افتاده باشد، یک مانور اشتباه می‌تواند باعث قطع نخاع بیمار و فلج شدن همیشگی او شود.
2. مورد بعدی که باید با آن توجه داشت، شکستگی شدید استخوان بینی است که گاهی در سطح وسیع‌تری رخ می‌دهد و به استخوان قاعده جمجمه می‌رسد. در این مواقع خونریزی از بینی همراه با مایع سفیدرنگ آبکی است که مایع
مغزی- نخاعی نامیده می‌شود. چنین بیمارانی حتما باید در بیمارستان بستری شوند و نیاز به آنتی‌بیوتیک و گاهی هم جراحی دارند. البته همیشه هم جراحی لازم نیست. خطری که در این مواقع بیماران را تهدید می‌کند، ابتلا به مننژیت است که می‌تواند منجر به مرگ بیمار شود.
3. همه بیمارانی که دچار ضربه به بینی شده‌اند حتما باید از نظر وجود هماتوم داخل بینی معاینه شوند تا عارضه‌ای ایجاد نشود.
درمان
بهترین زمان برای اصلاح و جاانداختن بینی همان ساعات نخستین شکستگی است. اغلب اوقات این کار به‌راحتی انجام می‌گیرد ولی در مواقعی که خردشدگی استخوان زیاد باشد، بیمار به اتاق عمل برده می‌شود. در صورتی که شکستگی استخوان توام با زخم و بریدگی روی پوست بینی باشد، نمی‌توان بلافاصله بینی را جاانداخت و لازم است زخم ترمیم شود چون بعد از جاانداختن، بینی باید قالب گرفته شود(در زمان قدیم بینی شکسته گچ گرفته می‌شد.) گاهی هم تورم وجود دارد و بعد از تورم نیز گرف‌سازی مشکل است. بیماران باید توجه کنند اصلاح شکستگی بینی در ماه اول آسان است، ولی بعد از یک ماه دیگر نمی‌توان با روش‌های ساده بینی را اصلاح کرد و نیاز به جراحی ترمیمی است که هزینه و دردسر بیشتری دارد.
هر ضربه‌ای که به بینی وارد می‌شود باید جدی گرفت
گاهی بینی در اثر ضربه، هیچ تغییر ظاهری‌ای پیدا نمی‌کند و بیمار علامتی ندارد ولی هر ضربه‌ای که به بینی وارد می‌شود باید جدی گرفت و به پزشک مراجعه کرد چون گاهی تیغه بینی دچار خونریزی می‌شود و خون در آن تجمع پیدا می‌کند. به این وضعیت «هماتوم سپتوم» گفته می‌شود. اگر چنین عارضه‌ای تشخیص داده نشود، هماتوم به‌تدریج اسکلت غضروفی را تخریب خواهد کرد. گاهی هم به آبسه تیغه بینی تبدیل و باعث گرفتگی بینی خواهدشد. برخی اوقات نیز هیچ علامتی در معاینه دیده نمی‌شود، ولی در شرح‌حال متوجه می‌شویم فرد چند ماه قبل دچار ضربه به بینی شده است.
تخلیه آبسه یا هماتوم تیغه بینی بسیار آسان است و می‌توان با استفاده از یک سرنگ محتویات هماتوم و آبسه را خارج کرد. هرچقدر این کار دیرتر انجام گیرد، تخریب غضروف بیشتر خواهد بود و درنهایت فرد دچار بینی زینی‌شکل خواهد شد. در این مواقع نیاز به جراحی پلاستیک و ترمیمی است.
چرا بعضی افراد دیر مراجعه می‌کنند؟
یکی از اشتباهاتی که باعث می‌شود افراد دیر به پزشک مراجعه کنند این است که فکر می‌کنند، شکستگی بینی حتما باید با درد همراه باشد، در حالی که ممکن است همیشه درد وجود نداشته باشد یا آنقدر زیاد نباشد که بیمار را به پزشک بکشاند. درد علامت الزامی شکستگی بینی نیست. همان‌طور که گفته شد، بعد از هر نوع ضربه به بینی لازم است پزشک مصدوم را معاینه کند.
اولین اقدام استفاده از کمپرس سرد است
استخوان‌های بینی ظریف هستند و از طرف پهلوها و جلو قابلیت شکستگی بالایی دارند. هنگام شکستگی فرد ممکن است دچار درد شدیدی شود و حتی خرد شدن استخوان‌ها را حس کند. تورم و کبودی در زیر چشم، خونریزی، کجی بینی، گرفتگی و… از علائم عادی‌ای هستند که در این حادثه دیده می‌شود ولی الزاما همه مصدومان علائم مشابه یا همه علائم را با هم ندارند.
شکستگی بینی باید جاانداخته شود
برای جاانداختن بلافاصله بینی بی‌حس شده و به‌راحتی جاانداخته می‌شود. این کار باید در چند ساعت اول و حداکثر بین 2 تا 6 ساعت انجام شود، ولی بعد از 6 ساعت تورم به حداکثر می‌رسد و امکان جااندازی وجود نخواهد داشت و باید از بیمار خواست یک هفته کمپرس سرد و گرم روی بینی انجام دهد تا تورم زودتر از بین برود و بتوان بینی را جاانداخت. البته در ساعات اولیه شکستگی بینی بهترین راه برای جلوگیری از تورم استفاده از کمپرس سرد است. استفاده از کیسه یخ خونریزی را هم کاهش می‌دهد، ولی واقعیت این است که گاهی خونریزی بسیار شدید است و کمپرس آب یخ تاثیر چندانی در کاهش یا توقف خونریزی ندارد. در این وضعیت بیمار باید به ناحیه قدامی بینی فشار وارد کند و همان‌طور به اورژانس مراجعه کند تا تامپون یا پانسمان داخل بینی او گذاشته شود.
درمان بینی را به تعویق نیندازید
باور نادرستی بین مردم رواج دارد که وقتی بینی ضربه می‌بیند با این تصور که روزی می‌خواهند عمل جراحی بینی انجام دهند برای درمان مراجعه نمی‌کنند. بینی در مواقعی که شکستگی وجود دارد حتما باید جااندازی شود. موفقیت این کار حدود 80-70 درصد است. در 20 درصد موارد و در صورتی که آسیب به استخوان‌های بینی گسترده و به داخل رسیده باشد، جااندازی ممکن است فقط باعث بهبود نسبی ظاهری بیماری شود و فرد بعد از 6 ماه تا 1 سال نیاز به عمل جراحی به نام «سپتورینوپلاستی» پیدا کند، اما این فرض که بینی شکسته را رها کنیم، به معنای این است که استخوان‌های بینی به‌صورت کج جوش بخورد و فرد با مشکلات تنفسی و…. روبرو شود که اصلاح آن بسیار دشوار خواهد بود.
در شکستگی بینی نوع اورژانس هم وجود دارد
گاهی افراد به پزشک مراجعه می‌کنند و هنگام معاینه در خط وسط بینی جایی که تیغه بینی یا سپتوم قرار دارد، توده نرم قرمزرنگی مشاهده می‌شود. این توده «هماتوم سپتوم» است. هماتوم سپتوم از اورژانس‌های بینی محسوب می‌شود. چنین عارضه‌ای در کودکان بیشتر اتفاق می‌افتد. اگر هماتوم سپتوم درمان نشود، چند عارضه در انتظار بیمار است از جمله سوراخ شدن تیغه وسط بینی و ایجاد آبسه و عفونت بینی که می‌تواند وارد مغز شود و حیات بیمار را تهدید کند. این عارضه به‌تدریج شکل بینی را تغییر می‌دهد و بینی زینی‌شکل و بدفرم می‌شود و فرد نیاز به جراحی زیبایی پیدا می‌کند.
هماتوم بینی باید خیلی زود تخلیه شود
هماتوم باید طی 24 تا 48 ساعت اول تخلیه شود. این کار جلوی تغییرشکل بینی را می‌گیرد. نکته مهم جلوگیری از بینی زینی‌شکل است و نباید اجازه داد یک هماتوم ساده که درمان آن آسان است، بینی را زینی‌شکل کند. هرچند درمان آن در روش‌های جراحی پلاستیک صورت که خیلی پیشرفت کرده، دشوار نیست و به خوبی و با موفقیت انجام می‌شود ولی در بینی زینی‌شکل بخشی از غضروف بینی از دست می‌رود و باید برای ترمیم از غضروف گوش و در مواقعی که نیاز به غضروف بیشتری است، از غضروف دنده استفاده کرد. مورد بعدی اورژانس ترشحات آبکی و شفاف ناشی از آسیب مغزی است که مایع
مغزی- نخاعی و خطرناک است. گاهی لازم است شکستگی به روش باز جااندازی شود، اما این مورد نادر است. زمانی که فرد دچار شکستگی بینی می‌شود باید در چند هفته اول عمل بازدم را از بینی انجام ندهد. در مواقعی که جااندازی استخوان انجام می‌شود، فرد 6 ماه تا 1 سال باید مراقب باشد چون در این مدت استخوان‌ها فقط می‌توانند 80-70 درصد از قدرت قبلی خود را به‌دست آورند. چنین بیمارانی در چند ماه اول مستعد شکستگی هستند زیرا استخوان‌ها به‌خوبی جوش نخورده‌اند و با کمترین ضربه ممکن است دوباره بشکنند. افرادی که فعالیت ورزشی می‌کنند مانند ورزش رزمی یا بوکس و هر ورزش دیگری که احتمال وارد شدن ضربه به بینی وجود دارد باید حتما هنگام ورزش از محافظ استفاده کنند.
دکتر بابک ساعدی
عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
